Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα

Η Μεταμόρφωσις του Χριστού

Η Μεταμόρφωσις του Χριστού τιμάται στις 6 Αυγούστου εκάστου έτους

Θαβὼρ ὑπὲρ πᾶν γῆς ἐδοξάσθη μέρος,

Ἰδὸν Θεοῦ λάμψασαν ἐν δόξῃ φύσιν

Μορφὴν ἀνδρουμένην κατὰ ἕκτην Χριστὸς ἀμεῖψε.

Κατά Ματθαίον ~ 17:1-9

1 Καὶ μεθ’ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ’ ἰδίαν· 2 καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς. 3 καὶ ἰδοὺ ὤφθησαν αὐτοῖς Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας μετ’ αὐτοῦ συλλαλοῦντες.4 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπε τῷ Ἰησοῦ· Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι· εἰ θέλεις, ποιήσωμεν ὧδε τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωσεῖ μίαν καὶ μίαν Ἠλίᾳ. 5 ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα· Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε· 6 καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα. 7 καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἥψατο αὐτῶν καὶ εἶπεν· Ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε. 8 ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ τὸν Ἰησοῦν μόνον. 9 καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· Μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ.

Μετάφραση:

1 Επειτα δε από εξ ημέρας επήρε μαζή του ο Ιησούς τον Πετρον και τον Ιάκωβον και τον αδελφόν αυτού Ιωάννην και ανέβηκε με αυτούς μόνον εις υψηλόν όρος. 2 Και μετεμορφώθη εμπρός εις αυτούς, και έλαμψε το πρόσωπον αυτού όπως ο ήλιος, τα δε ενδύματά του έγιναν λευκά όπως το φως. 3 Και ιδού, εφάνησαν εις αυτούς ο Μωϋσής και ο Ηλίας, οι οποίοι συνωμιλούσαν μαζή του. 4 (Συνεπαρμένος ο Πετρος από το μεγαλειώδες εκείνο θέαμα έλαβε τον λόγον και είπεν στον Ιησούν)· “Κυριε καλά είναι να μείνωμεν ημείς εδώ· εάν θέλης, ας κάμωμεν εδώ τρεις σκηνάς, μίαν για σένα, μίαν για τον Μωϋσέα και μίαν για τον Ηλίαν”. 5 Ενώ δε ακόμη αυτός ωμιλούσε, ιδού ολόφωτος νεφέλη εσκίασεν αυτούς και ιδού ακούσθηκε φωνή από την νεφέλη, η οποία έλεγεν· “αυτός είναι ο μονογενής υιός μου ο αγαπητός, στον οποίον δια την απόλυτον αυτού αναμαρτησίαν και αγιότητα έχω ευαρεστηθή. Εις αυτόν να υπακούετε”. 6 Οταν οι μαθηταί ήκουσαν αυτήν την φωνήν έπεσαν στο χώμα πρηνείς και εφοβήθησαν πάρα πολύ. 7 Προσήλθεν όμως ο Ιησούς, τους ήγγισε και είπε· “σηκωθήτε, μη φοβείσθε”. 8 Υψωσαν εκείνοι τα μάτια των και δε είδαν κανένα παρά μόνον τον Ιησούν. (Και τότε ενόησαν καλύτερα ότι περί αυτού έγινε η φωνή εκείνη του Θεού από την νεφέλην). 9 Και όταν κατέβαιναν από το όρος, έδωσεν εις αυτούς εντολήν ο Ιησούς και τους είπε· “να μη πήτε εις κανένα αυτό το όραμα, έως ότου ο υιός του ανθρώπου αναστηθή εκ νεκρών”. 

Κατά την διήγηση των Ευαγγελιστών, ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός πήρε από τους μαθητές τον Πέτρο, τον Ιωάννη και τον Ιάκωβο και ανέβηκε στο όρος Θαβώρ για να προσευχηθεί.

Οι τρεις μαθητές Του, όπως ήταν κουρασμένοι από τη δύσκολη ανάβαση στο Θαβώρ και ενώ κάθισαν να ξεκουραστούν, έπεσαν σε βαθύ ύπνο. Όταν, όμως, ξύπνησαν, αντίκρισαν απροσδόκητο και εξαίσιο θέαμα. Το πρόσωπο του Κυρίου άστραφτε σαν τον ήλιο, και τα ρούχα Του ήταν λευκά σαν το φως. Τον περιστοίχιζαν δε και συνομιλούσαν μαζί Του δύο άνδρες, ο Μωϋσής και ο Ηλίας. Αφού οι μαθητές συνήλθαν κάπως από την έκπληξη, ο πάντα ενθουσιώδης, Πέτρος, θέλοντας να διατηρηθεί αυτή η αγία μέθη που προκαλούσε η ακτινοβολία του Κυρίου, ικετευτικά είπε να στήσουν τρεις σκηνές. Μία για τον Κύριο, μία για το Μωϋσή και μία για τον Ηλία. Πριν προλάβει, όμως, να τελειώσει την φράση του, ήλθε σύννεφο που τους σκέπασε και μέσα απ’ αυτό ακούστηκε φωνή που έλεγε: «Οὗτος ἐστίν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, αὐτοῦ ἀκούετε». Δηλαδή, Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός, που τον έστειλα για να σωθεί ο κόσμος. Αυτόν να ακούτε. Οφείλουμε, λοιπόν, και εμείς όχι μόνο να Τον ακούμε, αλλά και να Τον υπακούμε. Σε οποιοδήποτε δρόμο μας φέρει, είμαστε υποχρεωμένοι να πειθαρχούμε.

Οι μάρτυρες της Μεταμορφώσεως

Το πλήρες νοημάτων γεγονός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού έγινε ενώπιον πέντε μαρτύρων. Τα δύο ήταν τα πλέον σημαίνοντα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης· τα άλλα τρία άνηκαν στον «κλειστό κύκλο» των μαθητών του Κυρίου μας: Ο Μωυσής, ως εκπρόσωπος του Νόμου. Ο Ηλίας, ως εκπρόσωπος των Προφητών. Και οι δύο, επειδή στη διάρκεια της ζωής τους είχαν αξιωθεί από τον Θεό να γίνουν «θεόπτες», να δουν δηλαδή τον ίδιο το Δημιουργό, «καθώς ηδύναντο» ως άνθρωποι. Οι άλλοι τρεις μάρτυρες του μεγάλου γεγονότος άνηκαν στο στενό κύκλο των μαθητών του Χριστού. Ήταν ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μόνον αυτοί συνόδευαν τον Κύριο, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι ο Ιησούς έκανε ανθρώπινες διακρίσεις. Προφανώς οι τρεις μαθητές ήταν περισσότερο έτοιμοι και πρόθυμοι να δουν και να ακούσουν κάποιες υψηλότερες αποκαλύψεις και «υπερείχαν» από τούς υπόλοιπους μαθητές, όπως γράφει ο ιερός Χρυσόστομος. Η υπεροχή τους εστιαζόταν στο ότι ο μεν Πέτρος διακρινόταν για το θερμό ζήλο, τον αυθορμητισμό και τον ενθουσιασμό. Η δε υπεροχή του Ιακώβου συνίστατο στο ότι ήταν πλήρως αφοσιωμένος στο Διδάσκαλο του, τόσο πού ο Κύριος του έκανε την τιμή να πιει το ποτήριο του θανάτου, το οποίο και ο ίδιος ήπιε (πρβλ. Μάρκ. 10, 35-40). 

Τέλος, η υπεροχή του Ιωάννη συνίστατο στην αρετή, την αφοσίωση και την αγάπη του. Υπήρξε ο μαθητής όν ηγάπα ο Ιησούς (Ιω. 13,23). Ποτέ του δεν εγκατέλειψε το Διδάσκαλο του, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές των Παθών και της Σταυρώσεως. 

Η καθιέρωση της εορτής

Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος έγινε 40 ημέρες πριν από τη σταύρωσή του. Ο εορτασμός της όμως ορίστηκε να γίνεται στις 6 Αυγούστου, για λόγους οικονομίας. Διότι το χρονικό διάστημα των 40 ημερών πριν από τη σταύρωση συμπίπτει με την πένθιμη περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Και το πνευματικό κλίμα κατ’ αυτήν δεν είναι πανηγυρικό, όπως αρμόζει στον χαρμόσυνο εορτασμό και τη λαμπρότητα της Μεταμορφώσεως. Η 6η εξάλλου Αυγούστου απέχει 40 ημέρες από τις 14 Σεπτεμβρίου, όποτε εορτάζεται η παγκόσμιος ύψωσις του Τιμίου Σταυρού.

Σχετικό είναι και το θέμα της νηστείας η οποία προηγείται (από 1-5 Αυγούστου). Παλαιότερα, κατά τον Βαλσαμώνα, εθεωρείτο νηστεία της εορτής της Μεταμορφώσεως και από 7-14 του μηνός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σταδιακά επικράτησε να θεωρείται η νηστεία του 15αυγούστου ως νηστεία προς τιμήν της Θεοτόκου. Εξαιτίας όμως της λαμπρότητος της εορτής, την 6η Αυγούστου καταλύεται ιχθύς.

Το νόημα του μεγάλου γεγονότος

Από τις αγιογραφικές μαρτυρίες, τις σχετικές αναφορές αναλύσεις των θεοφόρων Πατέρων και την υμνολογία της εορτής, μπορούμε να επικεντρώσουμε στα επόμενα κύρια σημεία 

το νόημα της Μεταμορφώσεως του Κυρίου:

• Αποκαλύφθηκε για μία ακόμη φορά η σχέση του Θεού - Πατρός και του Θεού – Υιού.

• Φανερώθηκε η θεϊκή δόξα στους δύο εκπροσώπους της Παλαιάς Διαθήκης (Μωυσή και Ηλία) και στους τρεις «προκρίτους» μαθητές του Χριστού (Πέτρο, Ιάκωβο και Ιωάννη). 

• Αποδείχτηκε ότι ο μεταμορφωθείς Κύριος δεν είναι μόνο των ζώντων αλλά και των νεκρών ο κύριος και δεσπότης. Και πώς αποδείχτηκε αυτό; Με το ότι μεταμορφώθηκε ενώπιον δύο προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, πού δεν ζούσαν πια του Μωυσή και του Ηλία και των τριών μαθητών πού ήταν ζώντες.

• Προτυπώθηκε η ένδοξη Ανάσταση του. Καθώς δηλαδή ο Ιησούς Χριστός έρχεται «προς το εκούσιον Πάθος», θέλοντας να ενισχύσει την πίστη των μαθητών Του, δείχνει ένα μέρος από την έως τότε «αθέατον μορφήν» του. Με τον τρόπο αυτό τούς προϊδεάζει για το τί πρόκειται να συμβεί μετά το Σταυρό και την τριήμερη Ταφή του. Ο Κύριος της δόξης, 

ο Υιός «εἰς ὄν ὁ Πατήρ εὐδόκησε», αυτός τον οποίο οφείλουν οι πιστοί να «ακούνε», θα εγερθεί ένδοξος, θα πατήσει «θανάτω τόν θάνατον», καθώς προείπαν οι προφήτες και καθώς ο ίδιος επανειλημμένα διαβεβαίωσε τούς μαθητές του.

• Προμηνύθηκε η Δευτέρα και Ένδοξη εσχατολογική παρουσία Του Χριστού, με το να εμφανιστούν και να «συλλαλούν» μαζί Του οι Μωυσής και Ηλίας, δύο πρόσωπα πού αποτελούσαν για τούς Εβραίους την εγγύηση μιας αληθινής μεσσιανικής παρουσίας, δεδομένου ότι ήταν ισχυρότατη η παράδοση πώς θα συνοδεύσουν τον Κύριο και κατά τη Β΄ Παρουσία του στη γη.

• Εμφανίστηκε το «ἄκτιστον φῶς» και το «ἀρχαῖον κάλλος». Με τη μεταμόρφωσή του ο Ιησούς Χριστός, λάμποντας «ὑπέρ τόν ἥλιον», καθώς γράφει ο ιερός Χρυσόστομος (Μigne Ρ.G.52, 404-5), έδειξε ότι πέρα από το φυσικό φώς υπάρχει και το υπερφυσικό, το θειο φώς. Και πέρα από το φυσικό «κάλλος» τού ανθρώπινου μεταπτωτικού προσώπου, υπάρχει το αρχαίο προ της πτώσεως τού Αδάμ κάλλος, το «κατ' εἰκόνα» τού ίδιου τού Θεού πλασμένο, για την αποκατάσταση και επαναφορά τού οποίου πορεύεται προς το Πάθος και την Ανάσταση ο Ιησούς Χριστός.

• Δοξάστηκε το ανθρώπινο σώμα με το να το «προσλάβει» ο Χριστός και απέκτησε τη δόξα της θεότητος με το να «μεταμορφωθεί» στο όρος Θαβώρ. Ο χοϊκός άνθρωπος δύσκολα κατανοεί την υπέρμετρη αυτή τιμή πού αξιώνεται να δεχθεί το ανθρώπινο σώμα. Η δόξα δηλαδή πού υπήρχε στο σώμα τού Χριστού, υπήρχε εξαρχής αλλά ήταν αφανής. 

Όταν μεταμορφώθηκε, έδειξε στους μαθητές του όχι κάτι πού δεν ήταν, όχι κάτι πού απέκτησε εκείνη τη στιγμή, αλλά απλώς άνοιξε τα μάτια τους και τούς έδωσε τη δυνατότητα να δουν αυτό πού πραγματικά ήταν. 

Η «μεταμόρφωση» του χριστιανού

Το πλήρες νοήματος γεγονός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και ο πανηγυρικός εορτασμός του από κάθε ορθόδοξη ψυχή, υπενθυμίζει και την εν Χριστώ μεταμόρφωσή της. 

Αυτή η προσέγγιση και βίωση τού μυστηρίου προϋποθέτει ένα διαρκή και συστηματικό αγώνα:

• Για την απάρνηση τού «γεώδους » φρονήματος και των ταπεινών ένστικτων της καρδιάς,

• Για την υπέρβαση, δηλαδή το ξεπέρασμα, της νωθρότητας και της αδιαφορίας, πού υποβάλλουν και επιβάλλουν, αν γίνουν αποδεκτοί, οι κακοί λογισμοί,

• Για την αποκάθαρση της καρδιάς από πάθη πού τη δεσμεύουν και την κρατούν αιχμάλωτη σε ότι αμαρτωλό η πρόσκαιρο και φθαρτό στον κόσμο αυτόν.

Οι παραπάνω επισημάνσεις, και όσες ακολουθούν, είναι τού ιερομονάχου Ευσεβίου, «κεχριαίου μοναχοῦ», αποτυπωμένες σε μία επιστολή του προς «ἀγαπητούς ἀδελφούς καί ἀδελφές» (καλοκαίρι 2001) και βασισμένες στην υμνολογία της μεγάλης εορτής. Αφού λοιπόν επεσήμανε τα ανωτέρω αρνητικά, σημείωσε και τα θετικά βήματα πού πρέπει να κάνει ο χριστιανός για να Επιτύχει το σκοπό του. Αυτά είναι:

• Η εσωτερική πνευματικά θέαση της Μεταμορφώσεως του Κυρίου,

• Η ανύψωση και μεταρσίωση του νου και της καρδιάς προς εσωτερική θέαση και κατανόηση της θείας Μεταμορφώσεως,

• Η «κρείττων», η καλύτερη και ανώτερη «ἀλλοίωσις», δηλαδή η βαθύτερη εσωτερική αλλαγή και μεταβολή από ότι όχι καλό προς ότι καλό και ευάρεστο στον Θεό, πράγμα πού σημαίνει αδιάπτωτη μετάνοια και συνεχή πνευματικό αγώνα

• Η απόκτηση της φεγγοβόλου αρετής και η ανάβαση στην «ὑψηλοτάτην περιωπήν» της, δηλαδή στο ύψος εκείνο το πνευματικό, πού επιτρέπει την πνευματική θέαση και μακαριότητα της θείας Μεταμορφώσεως,

• Η έφεση και λαχτάρα της ένθεης και όχι της πρόσκαιρης και παρερχόμενης γήινης δόξας,

• Το σταθερός ουράνιο φρόνημα («ουρανόφρονες»), αυτό πού ο Απόστολος Παύλος διατυπώνει ως το· τα άνω φρονείν, μη τα επί της γης, ου Χριστός έστιν εν δεξιά του 

Θεού καθήμενος (Κολοσσαείς 3, 2.1).

• Η επιδίωξη και πραγμάτωση (με τη χάρη βέβαια τού Θεού) τού «τῷ Χριστῷ συμμορφοῦσθαι», δηλαδή η απόκτηση της «χριστοειδείας », η προσπάθεια να μεταμορφώνεται ο καθένας σε Χριστόν, ακολουθώντας τον «όπου αν απέρχηται», οποίες δηλαδή συνέπειες και αν έχει αυτή η ακολούθησή του. Και διερωτάται ο π. Ευσέβιος:

Αλλά «πρός ταῦτα τίς ἱκανός;». Μόνος του και με τίς δικές του δυνάμεις κανένας δεν μπορεί να τα πραγματοποιήσει αυτά. Όμως αν υπάρχει πόθος για μυστική προσέγγιση της Θείας Μεταμορφώσεως, με άλλα λόγια της ενώσεως με τον ίδιο τον Μεταμορφωθέντα, τότε «ἴσιος ὁ δρόμος γίνεται κι ἀνάλαφρος ὁ κόπος». 

Ἀπολυτίκιον Ἦχος βαρύς

Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει, Χριστέ ὁ Θεός, δείξας τοῖς μαθηταίς σου τήν δόξαν σου, καθώς ἠδύναντο. Λάμψον καί ἠμίν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τό φῶς σου τό ἀΐδιον, 

πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου• Φωτοδότα δόξα σοί.

Κοντάκιον. Αὐτόμελον. Ἦχος βαρύς

Ἐπὶ τοῦ ὄρους μεταμορφώθης, καὶ ὡς ἐχώρουν οἱ Μαθηταί σου, τὴν δόξαν σου Χριστὲ ὁ Θεὸς ἐθεάσαντο· ἵνα ὅταν σὲ ἴδωσι σταυρούμενον, τὸ μὲν πάθος 

νοήσωσιν ἑκούσιον, τῷ δὲ κόσμω κηρύξωσιν, ὅτι σὺ ὑπάρχεις ἀληθῶς, τοῦ Πατρὸς τὸ ἀπαύγασμα.

Μεγαλυνάριον

Θέλων ἐπιδεῖξαι τοῖς Μαθηταῖς, δύναμιν ἐξ ὕψους, καὶ σοφίαν παρὰ Πατρός, ἐν ὄρει ἀνῆλθες, Χριστὲ τῷ Θαβωρίῳ, καὶ λάμψας ὡς Δεσπότης, τούτους ἐφώτισας.

Ακούστε το Απολυτίκιον της Μεταμόρφωσις του Χριστού