Το ιστορικό σπήλαιο της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας βρίσκεται σε μια όμορφη και κατάφυτη από ευκαλύπτους και αγριοδάφνες τοποθεσία στη Κάτω Δευτερά . Η εκκλησία είναι φτιαγμένη στις όχθες του Πεδιαίου ποταμού, σε μια σπηλιά σε ύψος περίπου 50 μέτρων.
Η εκκλησία φιλοξενεί μια εικόνα της Παναγίας, ένθρονης βρεφοκρατούσας, με ασημένια επένδυση του 1846. Η ονομασία του σπηλαίου οφείλεται στην θαυματουργή εικόνα, η οποία βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο μέσα στο σπήλαιο. Από τότε το σπήλαιο ονομάστηκε «χρυσό σπήλαιο» και η Παναγία «Χρυσοσπηλιώτισσα». Ανήκει στο σπάνιο είδος της αμφιπρόσωπης εικόνας, δηλαδή είναι αγιογραφημένη και στις δύο πλευρές.Το εικόνισμα αυτό φυλάσσεται στον ναό του Αγίου Νικολάου για λόγους ασφάλειας. Το 1998 στο χώρο του αγιάσματος ένας προσκυνητής αφού είχε κάνει τάμα κατασκεύασε την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής σε ψηφιδωτό και καλλιτέχνησε τον χώρο.
Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, ημέρα που γιορτάζει η Παναγία, πραγματοποιείται μεγάλη πανήγυρης όπου συρρέουν χιλιάδες χριστιανοί για να προσκυνήσουν, αφού ανέβουν τα 104 σκαλοπάτια που οδηγούν στην εκκλησία. Μαζί τους φέρουν αμέτρητα τάματα για να την ευχαριστήσουν για τα θαύματα που κάνει ή για να την παρακαλέσουν για βοήθεια. Έτσι, η εκκλησία είναι γεμάτη από κέρινα ομοιώματα, στέφανα γάμων, ρούχα, λαμπάδες κ.ά.
Ολόχρονα τελούνται εκεί δεκάδες μυστήρια βαπτίσεων ακόμα και γάμων αφού κάνουν τάμα στην Παναγία.
Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες από ανθρώπους που έχουν δει την Παναγία λευκοντυμένη να στέκεται δίπλα στο καμπαναριό. Άλλοι την έχουν δει στον ύπνο τους και του κάλεσε να την επισκεφθούν.
Η Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα γιορτάζει στις 15 Αυγούστου την Εορτή της Κοίμησης. Από τα πολύ παλιά χρόνια γινόταν και γίνεται μέχρι σήμερα μεγάλη πανήγυρις, η μεγαλύτερη ίσως της Κύπρου, σε διάρκεια και όγκο και διαρκεί δέκα ολόκληρες μέρες.
Αρχίζει από τις 7 Αυγούστου και διαρκεί μέχρι και τις 16 Αυγούστου. Κάθε χρόνο τις μέρες αυτές την επισκέπτονται περισσότεροι από 50.000 προσκυνητές και δείχνουν έτσι την ευσέβεια, την αγάπη και τις ευχαριστίες τους στο πρόσωπό της.
Στις 10 Αυγούστου το σεπτό εικόνισμα της Παναγίας μεταφέρεται στο σπήλαιο από την Εκκλησία του Αγ. Νικλάου με μεγάλη πομπή αφού λιτανευθεί πρώτα στους δρόμους της Κοινότητας, με την συνοδεία Επισκόπου, ιερέων, στρατιωτών, φιλαρμονικής και χιλιάδων πιστών. Εκεί παραμένει μέχρι και τις 16 Αυγούστου και επιστρέφει στον ναό του Αγ. Νικολάου. Όλες αυτές τις μέρες ψάλλεται καθημερινά η παράκκληση στην Παναγία.
Το 2001 μετά από επικοινωνία του πατρός Χαράλαμπου Νικολαϊδη με τον υμνογράφο του Αγ. Όρους Ιερομόναχο Αθανάσιο Σιμωνοπετρίτη συντάσσεται ο Παρακκλητικός Κανόνας και το απολυτίκιο της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας.
Το 2002 η λειτουργία του σπηλαίου αναστέλλεται για λόγους συντήρησης η οποία συμπληρώθηκε στις αρχές του 2008. Αφότου άρχισε η συντήρηση, η Εκκλ. Επιτροπή κατασκεύασε ένα μικρό λυόμενο εκκλησάκι κάτω στις όχθες του ποταμού για τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών.
